Dit artikel verscheen voor het eerst in september 2022

De ontdekking van steenkool bracht ons twee keer goud: zwart goud én goudgeel deeg belegd met verse tomatensaus en mozzarella. Op 23 juni 1946 gooiden de Belgische en Italiaanse regering het op een onderling akkoordje: voor elke zak van 200 kilogram steenkool die wij naar Italië stuurden, kreeg ons land één Italiaanse gastarbeider. Toen de Italianen na een tijdje ondervonden dat ze meer tijd nodig hadden om riante sommen te verdienen, kwamen ook vrouwen en kinderen - en met hen talloze recepten om duimen en vingers bij af te likken - naar onze regio.

“Het verhaal van de Limburgse pizza begint eigenlijk gewoon in de cité”, klinkt het bij Rosaria Ciarlo van Missione Cattolica in Genk, de Italiaanse kerkgemeenschap. “Hier en daar stonden geïmproviseerde steenoventjes in tuinen die heel wat lekkerbekken trokken zodra het vuur werd aangestoken. Soms werden dat kleine handeltjes: 20 frank voor een kleine, ronde pizza.” Belgen die in de tuinwijken woonden, leerden de Italiaanse specialiteit zo al vóór de jaren zeventig kennen.

Agostino Lombardi was de allereerste ‘nieuwe’ Limburger die van pizza zijn beroep maakte. “Mijn vader overleed in 2018”, zegt Tania Lombardi, die de zaak na zijn pensioen overnam. “Op zijn overlijdensbericht staat ‘Stichter van de eerste pizzeria in heel Limburg’. Zo heeft hij het ons tenminste altijd verteld.” Samen met zijn vrouw startte Agostino - zelf afkomstig uit de buurt van Napels - een eerste vestiging van Da Fausto (toen nog Pizza Napoli) in de Genkse Stalenstraat. Ervaring met pizza’s maken had hij niet, maar hij kende de geuren en smaken uit zijn land natuurlijk als geen ander én kwam uit een authentieke Italiaanse bakkersfamilie. “Mijn vader ging bovendien prat op traditionele houtovens en simpele recepten.” In het begin van de jaren negentig verhuisde de zaak naar Winterslag. De zaak draait nog steeds.

Bij den Italiaan

Ook Tony Napolitano was er als de kippen bij. De mijnwerkerszoon verhuisde eind jaren 60 naar Overpelt voor de liefde. “Het aantal Italianen in de buurt was op één hand te tellen”, grinnikt Tony. “In 1971 begon ik met een afhaalfrituur, maar ik kreeg al snel zin om te experimenteren met de keuken uit mijn thuisland. In tegenstelling tot de wijnen die ik meenam uit mijn geboortestreek, werden de pizza’s niet meteen gesmaakt. De Noord-Limburgers spraken zelfs over ‘vlaai met beleg’. Het heeft jaren geduurd - tot in de jaren 80 - voor de buurt overstag ging. Na een tijdje sprak men niet meer over ‘Frituur Tony’, maar over ‘bij den Italiaan’.” Intussen geniet Tony van zijn welverdiende pizza- (en friet)-pensioen.

(lees verder onder de foto’s)

Het centrum van Hasselt ruikt al sinds de jaren zeventig naar oregano en basilicum dankzij Pizzeria Da Mario. Sabina Marzo kan zich nog levendig herinneren hoe ze meehielp in de pizzeria van haar ouders en nonkel in de Kleine Maastrichterstraat: “Toen we in 1974 begonnen, was er wel al een Italiaans restaurant, maar nog geen echte pizzeria. In 2010 sloot mijn familie de deuren van de zaak, maar mensen spreken ons nog vaak aan over hoe ze bij ons de Italiaanse keuken leerden kennen. Steven Vandeput - toen nog geen burgemeester - kwam hier vaak voor een pizza calzone.”

(lees verder onder de foto’s)

Hoewel we het ons nu amper kunnen voorstellen, werd de goudgeel gebakken lekkernij maar langzaam een waardig alternatief voor de nog goudgelere Belgische frietjes. Volgens Valentina Trotta openden haar grootouders Luigi Zecca en Maria Frisa pas in 1981 de allereerste echte pizzeria in Maasmechelen. “En met ‘echt’ bedoel ik dat ze pizza’s bakten op beuken- of eikenhout, in een houthoven, zoals ze in Napels hadden geleerd. Het deeg werd twee maal gerezen en de gepelde tomaten kwamen helemaal uit Italië”, legt Valentina uit.

Domino’s avant la lettre

Toen onze harten zich in de loop van de jaren tachtig steeds meer vulden met gesmolten mozzarella, sprongen ook Belgische ondernemers op de kar. Letterlijk, want Roger Mertens en Mia Wans verkochten verse pizza’s in een busje, beroemd in Genk en omstreken als De Pizzalijn. “De eerste pizza’s werden geleverd met brommertjes in een warme houtbak die mijn opa zelf in elkaar had geknutseld”, vertelt kleinzoon Lars Jeurgen. “Domino’s (naar de huidige pizzaketen, nvdr.) avant la lettre zeg maar. Daarna was er het alom gekend busje. Of de pizza’s minder goed waren dan die van echte Italianen? Opa ging helemaal naar Napels om het vak te leren en werkte evenzeer met echte houtovens.”

Of we nu met honderd procent zekerheid kunnen beweren dat Da Fausto werkelijk de pionier in Limburg was? Neen, hoewel verschillende bronnen wel in hun richting wijzen. “We hebben de vraag gesteld op Radio Internazionale, een radiozender met veel Italiaans-Limburgse luisteraars”, zeg Rosaria Ciarlo van Missione Cattolica. “Da Fausto werd door iedereen aangeduid als de allereerste. Hoewel iedereen inderdaad weet dat het verhaal van de pizza begon in de cités.”

Waar komt pizza vandaan?

De pizza zoals wij die tegenwoordig kennen, is van Italiaanse oorsprong. In de zeventiende eeuw trokken mensen in Napels naar de armere delen van de stad om dit boerengerecht te eten, zo vertelt voedingshistoricus Alberto Grandi in een veelbeluisterde Italiaanse podcast over de keuken van zijn thuisland. Grandi doceert geschiedenis van de voeding aan de Universiteit van Parma. Toch ligt de oorsprong van de pizza eigenlijk in het Middellandse Zeegebied, waar al duizenden jaren ronde broden werden gebakken die werden belegd. Pizza is dus niet exclusief Italiaans, besluit Grandi.