Govaart Wendelen, ook wel Godfried genoemd, geboren in Herk-de-Stad als zoon van een burgemeester, was een boekenwurm. Hij is elf als hij thuis in de tuin zijn eerste van vele maansverduisteringen observeert. Nog geen dertien als hij zijn eerste Latijnse verzen schrijft. Zijn latere bibliotheek als pastoor in het nochtans landelijke Geetbets is bepaald indrukwekkend. Een inventaris getuigt daar nog van. Maar met boekenwijsheid maakt hij zich niet bepaald populair in Geetbets: “Hangt op of laet hem branden. ’t Is een tovenaer soo alle man wel weet.”

Aarde draait rond zon

“Denken is de beste bezigheid”, zal zijn levensmotto zijn. Wendelens tijd is die van de Contrareformatie, de tijd dat de katholieke Kerk terugkrabbelt na de klappen van de protestantse Reformatie en o.m. nieuwe wetenschappelijke kennis, die niet strookt met wat in de Bijbel staat, zal tegenwerken of op de index plaatsen. Toch zal Wendelen na veel observaties bij zijn standpunt blijven. Namelijk bij wat Copernicus als eerste poneerde: niet de zon draait rond de aarde, de aarde draait rond de zon. Dat door observaties bewezen feit zou overigens het startschot zijn voor de moderne natuurwetenschap. Als er in 1652 een komeet passeert, zal hij in zijn Teratologia Cometica het standpunt van de toen nog omstreden Copernicus uitdrukkelijk verdedigen. Nu ook op papier.

Toch ook priester

Nochtans, en dat is de grote contradictie in zijn leven, zal Wendelen, op 40-jarige leeftijd priester worden. Verdient hij zijn dagelijks brood in die organisatie die vaak haaks staat op wetenschappelijke vooruitgang. Vermoedelijk was het motief ook materieel. Wendelen wil financiële zekerheid, onder meer om zijn bibliotheek up-to-date te houden. Zijn encyclopedische kennis in veel domeinen zal hem het respect opleveren van de groten van zijn tijd. Hij correspondeert met o.m. Constantijn Huygens. Descartes schrijft dat Wendelen een van de weinigen is die zijn wiskunde begrijpt. Isaac Newton kent zijn werk en bouwt verder op hem.

Wendelen zal als eerste zonnevlekken observeren en beschrijven. Als eerste zal hij de precieze duur van een jaar berekenen op twintig seconden na. Tijdgenoten zijn verbijsterd als hij stelt dat de afstand tussen aarde en zon 243 keer de afstand is tussen aarde en maan. “Zo groot?” In werkelijkheid zal de afstand nog groter blijken, nl. 390 keer de afstand tussen aarde en maan. Alleen zal Wendelen zijn vele bevindingen en stellingen niet gieten in een alomvattende natuurkundige wet. Anders was onze Limburger uit Herk-de-Stad in de wetenschapsgeschiedenis van de orde geweest van Descartes en Newton.

Aflevering 5 in De Tien Grootste Limburgers gaat over Govaart Wendelen en is te beluisteren via hbvl.be/podcast, via de QR-code of op je favoriete podcastapp.