Dit artikel verscheen voor het eerst op 27 januari 2022

Praktisch

Aard van de tocht

Niet zo lange tocht met wat klimmen en dalen. Enkele modderige stukken, dus stevig schoeisel is aangeraden.

Afstand

6,1 km

Signalisatie

Rode route, verborgen moois

Parking/start

Stedelijk Kerkhof, Gousbeemdstraat, Berg (Tongeren)

Meer info

www.wandeleninlimburg.be

Tijdens onze wandeling in Vrijhern viel de naam van Bonen Pé of Petrus Teunissen. Deze ‘Vrijhernse Bokkerijder’ komt in januari 1718 aan zijn einde aan de galg van Berg bij Tongeren. Maar daarmee is de kous niet af: de autoriteiten laten zijn lijk maandenlang aan de galg bengelen en daar komt de gevreesde struikrover zowaar vanaf om enkele spottende boeren een les te leren. Slechts één legende die zich rond de prachtige Romaanse kerk van Berg heeft afgespeeld…

Wie wil, kan de afstand tussen Vrijhern en Berg in enkele uren en langs fraaie wandelpaden rond het Wijngaardbos en door ’s Herenelderen overbruggen. Wij hebben in Berg afgesproken met Stephane Nyssen, die als medewerker van de toeristische dienst betrokken was bij het uittekenen van de vele prachtige wandelingen in en rond de oudste stad van België. Al bijna een halve eeuw gids in zijn geboortestad Tongeren, is hij als verteller vertrouwd met het verhaal van Bonen Pé. Vertrekpunt: de parking van het stedelijk kerkhof aan het kruispunt van de Gousbeemdstraat en de Jan en Nicolas Vranckendreef. “Een geschikte plek”, wijst Nyssen, “met uitzicht op de flanken van de Galgenberg waar wel meer buitenburgers zoals Peter Teunissen de dood vonden.”

Kaolkop

Maar eerst een lusje langs de Nellestraat en de Bergerstraat, langs enkele actieve hoeves, één met dampende mesthoop toe. “Berg was altijd een klein landbouwdorp, rond het oude religieuze centrum op de top van de 123 meter hoge heuvel, het hoogste punt van Tongeren.” Via de Bergerstraat dus op naar de Sint-Martinuskerk, waar we het kerkhof opgaan voor een tweede legende. “In de woelige zestiende, zeventiende en achttiende eeuwen teisteren troepen en boevenbenden onze streken, Berg heeft vooral rond 1700 te lijden van in de buurt kamperende Fransen. Geen wonder dat zowat iedereen thuis een wapen heeft, wat aan de basis ligt van deze tweede legende.”

“Bij oudjaar werd er traditioneel veel gedronken in het dorp, maar om middernacht vuurden jonge vrijers hun snaphanen – of vuursteengeweren – af onder de ramen van hun geliefden om hun … vurige liefde te bewijzen. Drie belhamels trokken echter roepend en tierend naar het kerkhof. Plots stootte een van hen tegen een doodskop, die hij toeschreeuwde: “Hei, kaolkop, dich bès de maine!” Daarop gooide hij de schedel in de lucht en schoot hem onder algemeen gelach aan flarden. Prompt zakte de schutter in het graf waarop hij stond, totdat enkel zijn hoofd er nog bovenuit stak. Zijn vrienden konden hem bevrijden, maar het haar van de schutter viel uit en voortaan kwam de schedel elke nacht aan zijn bed herhalen: “Hei, kaolkop, nauw bès dich de maine!” Tot de schutter zich van pure wanhoop van het leven benam …”

“De roede haen”

Snel terug naar Bonen Pé. Van op de velden langs de Molenstraat heb je een prachtig zicht op de kerk, een van de laatste beelden op het netvlies van Pé Teunissen in januari 1718. “Hij was in oktober 1717 gearresteerd na een stoet klachten over diefstallen, overvallen, vervalste documenten en dreigementen dat bij eenieder die hem dwarszit “de roede haen over hunne huys sal vlieghen”. Hij schoffeert de stadsmagistraten terwijl de bezwarende getuigen toestromen toe. Als Pé blijft ontkennen, trekt de snel opgetrommelde “scherprichter” van Maastricht hem aan “de ladder” op.”

Na deze marteling gaat de Vrijhernse bokkerijder door de knieën. Nyssen: “De terdoodveroordeling volgt snel. Als buitenburger volgt er geen onthoofding op de markt maar wordt hij gehangen ‘op de eyckelenberg tusschen hemel en aerde’. Op 5 januari 1718 voeren een groep schutters, de twee burgemeesters, de schout, enkele schepenen en gezworenen hem naar de galg in Berg. “Naar aloude gewoonte biedt de rentmeester van de Sint-Antoniuskerk aan het heylighen huysje – dichtbij de huidige splitsing van de Maastrichtersteenweg en de Elderenweg – de veroordeelde een glas wijn aan.”

Wij stappen via de Kerksteeg verder naar de Galgenberg. Vandaag ligt er een manege en is de top bebost. “Destijds kon men de galg – drie zware staken en twee dwarsbalken – makkelijk zien vanaf de weg die van Tongeren naar Maastricht slingerde. Bonen Pé werd zonder veel omhaal opgeknoopt en zijn lichaam bleef als afschrikwekkend voorbeeld hangen.” En daar komt de legende om de hoek, al bestaan er verschillende versies. “Ergens in de zomer zijn twee boerenzonen of -knechten aan het maaien op de omringende velden. Zij dagen de geëxecuteerde uit om van de galg af te komen en hun middagmaal – bonen met spek, zijn lievelingskost – te delen. Prompt komt Pé naar beneden en eet hun bord leeg. Dan voegt hij hen dreigend toe: “Deze nacht is het mijn beurt om jou uit te nodigen!” Doodsbang reppen de kerels zich naar de pastoor, die hen aanraadt om de misdadiger met een onschuldig kind in de armen te trotseren. Volgens de ene versie begint Bonen Pé om middernacht weer te spreken en spaart hij hun leven omwille van het kind, volgens de andere slaat hij hen om één uur in de ochtend neer, wordt hun haar spierwit en sterven ze na een maandenlang ziekbed.”

Potvis

Gruwelijke verhalen, maar Bonen Pé is nog om een andere reden bekend. “Hij was de laatste geëxecuteerde veroordeelde in de Tongerse geschiedenis.” Vandaag is deze buurt vredevol en we stappen door de prachtige holle weg van het Galgenbergbos. Dan linksaf door het gehucht Ketsingen en aan de andere kant van Noenelderen de prachtige broeken in, met dassenholen en een aantal bronnen. Terug op de Ketsingenstraat ligt links de oude gemeenteschool met een laatste verrassing: een olifant in de voortuin. “Het atelier Zephyr maakt replica’s en reconstructies van mensen, dieren en voorwerpen en heeft al gewerkt voor binnen- en buitenlandse musea. Achter de school scharrelt een familie neushoorns rond en ligt er een potvis. Ha, hier begint mijn storytellerhart sneller van te slaan,” glimlacht Stephane Nyssen. “Misschien wel voer voor een nieuwe legende!”